بازشناسی عوامل سازنده سلسله‌مراتب نوری در فضای معماری ایرانی- اسلامی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
2 گروه معماری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
چکیده
اهداف: سلسله‌مراتب نوری موضوعی فرعی اما بسیار تاثیرگذار در ادراک فضا و خلق تجربه‌ای ناب در معماری است. سلسله‌مراتب نوری به درجه‌بندی نور در فضای معماری اشاره دارد. درجه‌بندی نور، اولویت‌های محتویات فضا را مشخص و رتبه‌بندی می‌کند و بدین‌گونه چشم مخاطب را در فضا هدایت می‌نماید. این موضوع در معماری ایرانی- اسلامی نیز بسیار اهمیت داشته و در ساخت بناها به شیوه‌های گوناگون از این عامل برای ایجاد فضای خوشایند بهره گرفته می‌شده است.

ابزار و روش‌ها: به‌منظور شناسایی عواملی که به ایجاد سلسله‌مراتب نوری کمک می‌کردند، از متخصصین حوزه معماری ایرانی- اسلامی به روش دلفی نظرسنجی شد تا در درجه اول عوامل سازنده و سپس نقش آنها را به‌طور دقیق به‌عنوان عامل بنیادی، اصلی یا مکمل شناسایی کنند. همچنین در انتها از متخصصین خواسته شد که نقش عوامل را در ایجاد سلسله‌مراتب نوری با طیف لیکرت ۵درجه‌ای رتبه‌بندی نمایند و نتایج با آزمون ویلکاکسون تحلیل شدند.

یافته‌ها: عوامل سازنده سلسله‌مراتب نوری به سه دسته "عناصر نورگیر" (بازشو معمولی و بازشو مشبک)، "ارتباط با واسطه با فضای بیرون" و "تزیینات" قابل تقسیم هستند.

نتیجه‌گیری: متخصصین معتقد به تاثیر چشمگیر "بازشو معمولی" به‌عنوان "عامل بنیادین" در سلسله‌مراتب نوری هستند. همچنین "بازشو مشبک" و "فضای معماری" به‌عنوان عوامل کنترلگر نور، هر دو به‌عنوان "عامل اصلی" و تزیینات به‌عنوان "عامل مکمل" برای شناسایی عوامل موثر در سلسله‌مراتب نوری قابل شناسایی هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Tabibian M, Charbgoo N, Abdolahmehr E. The principle of hierarchy reflection in Islamic Iranian cities. Armanshahr Archit Urban Dev. 2012;4(7):63-76. [Persian] [Link]
Naghizadeh M. The features of Islamic City in Islamic texts. HONAR-HA-YE-ZIBA. 1999;4-5. [Persian] [Link]
Mirhosseini SM, Ansari M, Bemanian M. Spatial hierarchy in Iranian mosques (case study: Jame Mosque of Yazd). Int J Appl Arts Stud. 2019;3(4):49-60. [Persian] [Link]
Grutter JK. Aesthetic of architecture. Pakzad J, Homayun A, translators. Tehran: Shahid Beheshti University; 2009. [Persian] [Link]
Mahdavinejad M, Nagahani N. Expression of motion concept in contemporary architecture of Iran. J Stud Iran Islam City. 2011;1(3):21-34. [Persian] [Link]
Nasr SH. Islamic art and spirituality. Ghasemiyan R, translator. Tehran: Hekmat; 2010. [Persian] [Link]
Khaksar N, Salehinia M, Mahdavinejad M. An investigation of the role of artificial lighting capacity in outdoors in the process of creating the pleasure affective meaning of space (case study: Dad Hotel of Yazd). Geogr Res Desert Areas. 2020;7(2):193-217. [Persian] [Link]
Mahdavinejad, M. High-performance architecture: Search for future legacy in contemporary Iranian architecture. Armanshahr Archit Urban Dev. 2017;9(17):129-38. [Persian] [Link]
Aghaeimehr M, Mirhasheminasab Astane SS, Daneshjoo K, Khayat Zanjani M. Comparison of light effects in Sohrevardi's opinion and Safavid architecture. NAQSHEJAHAN. 2018;8(2):123-31. [Persian] [Link]
Mahdavinejad M, Mashayekhi M. Principles of the socio-cultural mosque design based on socio-cultural approach. ARMANSHAHR. 2010;3(5):65-78. [Persian] [Link]
Mahdavinejad M. Wisdom of Islamic architecture: Recognition of Iranian Islamic architecture principles. HONAR‐HA‐YE‐ZIBA. 2004;19(19):57-66. [Persian] [Link]
Livingston J. Designing with light. New Jersey: John Wiley & Sons Inc; 2014. [Link]
Pakzad J, Souri E. Urban places lighting guidelines. Tehran: Shahidi Publisher; 2017. [Persian] [Link]
Helson H. Adoption-level theory: An experimental and systematic approach to behavior. New York: Harper; 1964. [Link]
Rahbarnia Z, Rouzbahani R. Manifestation of Khorrah light [the Divine Light/Illumination] in the Iranian-Islamic architecture from artistic and mystic aspects with an emphasis on the ideas of Sheykh Shahab ad-Din Suhrawardi. NAQSHEJAHAN. 2014;4(1):65-74. [Persian] [Link]
Jalal al-Din Mohammad Ibn Mohammad Mawlawi. Masnavi. 1st Edition. 1st Volume. Roshan M, editor. Tehran: New World; 2006. [Persian] [Link]
Ervin R. Islamic art. Azadfar R, translator. 1st Edition. Tehran: Sore Mehr Publication; 2010. [Persian] [Link]
Bakker I, Van Der Voordt T, Vink P, Boon J. Pleasure, arousal, dominance: Mehrabian and Russell revisited. Curr Psychol. 2014;33:405-421. [Link] [DOI:10.1007/s12144-014-9219-4]
Bokharaee S. Spaciousness: Limits, and influential factors. SOFFEH. 2014;25(69):5-18. [Persian] [Link]
Wilson TD, Lisle DJ, Kraft D, Wetzel CG. Preferences as expectation-driven inferences: Effects of affective expectations on affective experience. J Personal Soc Psychol. 1989;56(4):519-30. [Link] [DOI:10.1037/0022-3514.56.4.519]
Bolkhari Ghahi H. The mystic basics of Islamic art and architecture. 1st Edition. Tehran: Sore Mehr; 2005. [Persian] [Link]
Razavi N. Emotional evaluation of lighting (analysis of the emotional effects of light and its place in architecture) [Dissertation]. Tehran: Shahid Beheshti University; 2016. [Persian] [Link]
Bemanian M, Alinasab M. An investigation of light's role in explaining the spatial sequence of mosques' architecture (case study: Sheikh Lotfollah mosque). PAZHUHESH-E HONAR. 2013;2(4):71-82. [Link]
Mirhosseini SM, Ansari M, Bemanian M. Spatial hierarchy in Iranian mosques (Case study: Jame Mosque of Yazd). Int J Appl Arts Stud. 2018;3(4):49-60.available from: http://www.ijapas.org/index.php/ijapas/article/download/252 [Link]
Bazargan A, Hejazi E, Sarmad Z. Research methods in behavioral sciences. 27th Edition. Tehran: Agah Press; 2014. [Persian] [Link]
Mahdavinejad M, Matoor S. The quality of light-openings in Iranian domes (With the structural approach). NAQSHEJAHAN. 2012;2(2):31-42. [Persian] [Link]
Bemanian M, Nikoudel F. Evaluation of daylight-catching and daylight providing methods in mosques. J Res Islam Archit. 2014;1(3):60-74. [Persian] [Link]
Hoomanirad M, Tahbaz M, Pourmand H. Exploring the Ratio of lighting and daylight in the architecture of the dome of contemporary and contemporary mosques. SOFFEH. 2018;28(82):69-90. [Persian] [Link]
Tahbaz M, Jalilian Sh, Mousavi F, Kazem Zadeh M. Effects of architectural design on daylight fantasy in Iranian traditional houses. Armanshahr Archit Urban Dev J. 2016;8(15):71-81. [Persian] [Link]